เมื่อโลกได้ประจักษ์ว่าการสื่อสารมีอิทธิพลต่อมนุษย์อย่างมาก ทั้งในด้านความเป็นอยู่ การประกอบธุรกิจการค้า หรือการพัฒนาประเทศ สามารถย่อโลกทั้งใบให้แคบลงเสมือนไร้พรมแดน นานาอารยประเทศต้องเปลี่ยนแนวคิดจากที่มองว่าการสื่อสารโดยฉพาะกิจการวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมเป็นเครื่องมือเพื่อรักษาความมั่นคงที่รัฐต้องผูกขาดดำเนินการแต่ผู้เดียวมาเป็นการเปิดให้เอกชนประกอบกิจการกันอย่างเสรี โดยปรับลดบทบาทของรัฐลงเหลือเพียงผู้กำกับดูแลให้เกิดการแข่งขันและการพัฒนาอย่างเป็นธรรมระหว่างผู้ประกอบกิจการด้วยกัน และกับผู้ใช้บริการ นำมาซึ่งประโยชน์สูงสุดของทุกฝ่าย ก่อให้เกิดการพัฒนาทั้งด้านเทคโนโลยี รูปแบบ มาตรฐาน และคุณภาพของการบริการ

และนี่คือเหตุผลสำคัญที่ประเทศไทยจำเป็นต้องนำหลักการเดียวกันนี้มากำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 ให้มีองค์กรของรัฐที่เป็นอิสระขึ้นทำหน้าที่จัดสรรคลื่นความถี่ และกำกับดูแลกิจการวิทยุกระจายเสียง โทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม ต่อมาจึงได้มีการตรากฎหมายว่าด้วยองค์กรจัดสรรคลื่นความถี่และกำกับกิจการวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม ขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2543 กำหนดให้มีองค์กรของรัฐที่เป็นอิสระ 2 องค์กร คือ คณะกรรมการกิจการวิทยุกระจายเสียง และวิทยุโทรทัศน์แห่งชาติ หรือ กสช. ทำหน้าที่กำกับดูแลกิจการวิทยุกระจายเสียงและกิจการโทรทัศน์โดยเฉพาะ และอีกองค์กรหนึ่งมีหน้าที่กำกับดูแลกิจการด้านโทรคมนาคมอย่างเดียว มีชื่อว่า คณะกรรมการกิจการโทรคมนาคมแห่ง หรือ กทช.

โดยให้มีกระบวนการสรรหาบุคคลทรงคุณวุฒิและเป็นกลางมาเป็นกรรมการในแต่ละองค์กร จนกระทั่งการสรรหากรรมการ กทช. เสร็จสมบูรณ์และได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง กทช. ขึ้นเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ.2547 ทำหน้าที่กำกับดูแลกิจการโทรคมนาคมของชาตินับแต่นั้นเป็นต้นมา โดยมีสำนักงานคณะกรรมการกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติหรือ สำนักงาน กทช. เป็นหน่วยงานของรัฐที่เป็นนิติบุคคลทำหน้าที่สนับสนุนการทำงานของ กทช. ซึ่งเพียง 4 ปี ก็ได้นำพากิจการโทรคมนาคมของไทย โดยเฉพาะอินเตอร์เน็ต และโทรศัพท์เคลื่อนที่ ให้เกิดการแข่งขันกันอย่างเสรีและเท่าเทียมกันภายใต้กฎกติกาตามหลักสากลมากขึ้นจนพัฒนาไปอย่างรวดเร็ว ทั้งด้านเทคโนโลยี และด้านบริการที่มากด้วยรูปแบบ อย่างมีคุณภาพได้มาตรฐานครอบคลุมทั่วประเทศ และมีราคาที่ถูกลงมาก รวมถึงแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการโทรคมนาคมและข้อมูลข่าวสารระหว่างประชาชนในเขตเมืองกับชนบทและผู้ด้อยโอกาสในสังคมซึ่งล้วนคืบหน้าอย่างต่อเนื่อง

กทช.กับวิทยุชุมชน

ส่วน กสช. นั้น นับเป็นโชคไม่ดีที่เกิดการร้องเรียนฟ้องร้องในกระบวนการสรรหากรรมการอย่างต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบันยังไม่ได้ข้อยุติ เป็นเหตุให้ยังไม่มี กสช. มาทำหน้าที่จัดสรรคลื่นความถี่และควบคุมกำกับดูแลกิจการวิทยุกระจายเสียง และกิจการโทรทัศน์  ในขณะที่ประชาชนก็ต้องการใช้สิทธิตามรัฐธรรมนูญ และได้จัดตั้งสถานีวิทยุกระจายเสียงขึ้นกระจายไปทั่วประเทศถึงวันนี้กว่า 6,000 สถานี โดยเลือกคลื่นความถี่วิทยุ กำลังส่งกระจายเสียง และดำเนินรายการวิทยุชุมชนกันเองโดยไม่ได้รับอนุญาตและปราศจากการควบคุม ผลที่ตามมาก็มีทั้งที่เกิดประโยชน์ และเป็นปัญหา โดยเฉพาะการออกอากาศรบกวนสัญญาณของวิทยุชุมชนด้วยกันเอง รบกวนการออกอากาศของสถานีวิทยุและสถานีโทรทัศน์เดิมที่ได้รับอนุญาตถูกต้องตามกฎหมาย ไปจนถึงรบกวนการจราจรและการควบคุมการจราจรทางอากาศของบริษัท วิทยุการบิน จำกัด และการออกอากาศรายการที่มีผลกระทบต่อความมั่นคงของชาติ เป็นต้น ซึ่ง กทช.ก็มิได้ละเลย ในปี 2548 ได้สั่งการให้สำนักงาน กทช. แจ้งเตือนผู้ประกอบการวิทยุชุมชนให้แก้ไขอุปกรณ์การส่งสัญญาณที่ไม่ได้มาตรฐาน รวมทั้งให้ความร่วมมือกับสำนักงานตำรวจแห่งชาติจับกุมผู้กระทำความผิดอย่างต่อเนื่อง แต่ปัญหาก็ยังไม่หมดไป

จากปัญหาเกี่ยวกับกิจการวิทยุกระจายเสียง และกิจการโทรทัศน์ดังกล่าว ทำให้ประเทศไทยต้องเร่งแก้ไขโดยวางแนวทางไว้ 2 ประการ แนวทางแรก ได้แก่ การกำหนดในรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน กำหนดให้การจัดสรรคลื่นความถี่และกำกับดูแลทั้งกิจการวิทยุกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม อยู่ภายใต้องค์กรอิสระเพียงองค์กรเดียวเพื่อไม่ให้มีปัญหาเรื่องการสรรหากรรมการล่าช้าหรือจัดตั้งไม่ได้อีก โดยให้รัฐบาลต้องไปตรากฎหมายเพื่อการนี้ออกใช้บังคับภายใน 180 วัน ซึ่งขณะนี้กฎหมายดังกล่าวนี้ถูกเสนอเข้าสู่การพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎรแล้ว ส่วนอีกแนวทางหนึ่งคือ การตราพระราชบัญญัติการประกอบกิจการกระจายเสียงและกิจการโทรทัศน์ พ.ศ.2551 ขึ้น โดยกำหนดบทเฉพาะกาลเผื่อไว้ว่า ในกรณีที่ยังไม่มีองค์กรกำกับดูแลกิจการวิทยุและกิจการโทรทัศน์ ก็ให้ กทช.ทำหน้าที่แทนไปก่อน แต่ให้มีอำนาจอย่างจำกัดเพียงเท่าที่จำเป็น โดยเฉพาะเพื่อแก้ไขปัญหาเรื่องวิทยุชุมชนเท่านั้น นั่นคือ ให้ กทช.เป็นผู้ออกใบอนุญาตชั่วคราว (ไม่เกิน 1 ปี) ให้แก่ผู้ประกอบกิจการให้บริการชุมชนหรือวิทยุกระจายเสียงชุมชนตามที่คณะอนุกรรมการกำกับดูแลกิจการวิทยุและกิจการโทรทัศน์ หรือที่เรียกสั้นๆ ว่า คณะอนุกรรมการตามมาตรา 79 เป็นผู้เสนอ กับให้มีหน้าที่กำกับดูแลให้ผู้ที่ได้รับใบอนุญาตชั่วคราวเหล่านี้ใช้อุปกรณ์ และกำลังส่งออกอากาศตามมาตรฐาน และจำกัดอยู่ภายในพื้นที่ที่ได้รับอนุญาต

ซึ่งในเรื่องนี้ นายสุรนันท์ วงศ์วิทยกำจร เลขาธิการ กทช. กล่าวว่า สิ่งที่เข้าไปดูคือการให้ใบอนุญาตชั่วคราวกับวิทยุชุมชน การให้ใบอนุญาตชั่วคราวที่ไม่ใช้ความถี่ เช่น เคเบิลทีวี ส่งผลให้สำนักงานมีงานเพิ่มขึ้นอีกหลายเท่าตัว นอกจากนี้ในปี 2551 ที่ผ่านมา กทช.ยังได้ตั้งคณะทำงานตามกฎหมายขึ้นมา 3-4 ชุด ด้วย ในส่วนคณะอนุกรรมการตามมาตรา 79 นั้น ก็จะต้องไปศึกษาและทำข้อเสนอเกี่ยวกับการจัดระเบียบวิทยุชุมชนทั้งในแง่ของการออกใบอนุญาตและทางด้านเทคนิค คาดว่าจะมีการสรุปเพื่อเสนอต่อ กทช.ได้ภายในไตรมาสแรกของปี 2552 นี้

“ที่ผ่านมาเราได้ไปทำประชาพิจารณ์และปรึกษาหารือกับผู้ที่เกี่ยวข้องกับวิทยุชุมชนอย่างต่อเนื่อง โดยดำเนินการไปแล้ว 5 ครั้ง ทั้งในกรุงเทพมหานครและต่างจังหวัด เช่น เชียงใหม่ ขอนแก่น อุบลราชธานี และสุราษฎร์ธานี ขณะนี้อยู่ระหว่างการสรุปรวบรวมรายละเอียดทั้งหมดเพื่อจัดทำหลักเกณฑ์การให้ใบอนุญาตและการประกอบกิจการต่อไป” เลขาธิการ กทช. กล่าว

ทางด้าน พ.อ.นที ศุกลรัตน์ ประธานคณะทำงานด้านกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชนในคณะอนุกรรมการวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์ กว่าวว่าถึงความคืบหน้าของการเร่งออกใบอนุญาตประกอบกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชนว่าจะพยายามดำเนินการให้แล้วเสร็จภายในเดือนเมษายนนี้  จากการทำประชาพิจารณ์และเสวนาระดมความเห็นทั่วทุกภาคของประเทศไทยที่ผ่านมาทำให้ผู้ประกอบการวิทยุชุมชนได้แนวทางปฏิบัติในระหว่างยังไม่มีหลักเกณฑ์วิธีการออกใบอนุญาต เช่น ขอให้หลีกเลี่ยงการออกอากาศที่อาจรบกวนคลื่นวิทยุกระจายเสียงหรือวิทยุคมนาคมอื่นๆ โดยเฉพาะวิทยุการบิน หลีกเลี่ยงการออกอากาศเนื้อหาที่ก่อให้เกิดการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข หรือมีผลกระทบต่อความมั่นคงของรัฐหรือเข้าข่ายผิดศีลธรรมอันดีของประชาชนหรือลามกอนาจาร

ทิศทางที่เป็นไปได้ของวิทยุชุมชน

ผลจากการไปรับฟังความคิดเห็นของผู้ประกอบการและประชาชนที่ได้จัดตั้งวิทยุชุมชนทั่วประเทศ ทำให้มองเห็นปัญหาหลายประการ ด้วยเหตุนี้จึงจำเป็นต้องเร่งหาข้อสรุปเพื่อจัดทำหลักเกณฑ์โดยเร็วที่สุด ซึ่ง พ.อ.นที กล่าวว่า ในเดือนกุมภาพันธ์นี้ จะมีการจัดเสวนากลุ่มย่อยเพื่อนำผลสรุป หลักเกณฑ์วิธีการออกใบอนุญาตประกอบกิจการวิทยุกระจายเสียงชุมชนชั่วคราว ซึ่งคณะทำงานน่าจะพร้อมเปิดรับคำขออนุญาตได้ภายในเดือนเมษายนนี้และยืนยันว่าตั้งแต่ปี 2540 เป็นต้นมาถึงขณะนี้ยังไม่มีวิทยุชุมชนรายใดได้รับใบอนุญาต หากมีการตรวจพบว่าวิทยุชุมชนใดไม่ทำตามแนวปฏิบัติก็อาจจะถูกดำเนินการปิดคลื่นหรือไม่ออกใบอนุญาตชั่วคราวให้

ขณะที่เลขาธิการ กทช. กล่าวว่า เห็นได้ชัดว่าขณะนี้ประชาชนมีความตื่นตัวค่อนข้างสูงเพราะมันเป็นเรื่องของชุมชนโดยแท้จริง จึงต้องมานั่งคุยกันว่าทางด้านเทคนิคจะจัดการกันอย่างไร เพราะไม่อย่างนั้นจะเป็นการรบกวนกัน ปัญหาในขณะนี้ก็คือทรัพยากรคลื่นความถี่มีจำนวนจำกัดในขณะที่สถานีวิทยุชุมชนก็มีอยู่หลายพันสถานีและกำลังเพิ่มมากขึ้นทุกวันๆ แนวทางคร่าวๆ ในขณะนี้ก็คือผู้ที่ดำเนินการวิทยุชุมชนจะต้องคิดและตัดสินใจให้ชัดเจนว่าตัวเองจะเลือกไปอยู่ในส่วนไหน คือ 1.ไปอยู่ในส่วนวิทยุชุมชนก็ต้องมีกฎเกณฑ์ของวิทยุชุมชนที่เป็นการทำประโยชน์เพื่อชุมชน ไม่ได้แสวงหากำไร หรือ 2.ไปอยู่ในส่วนวิทยุท้องถิ่นขนาดเล็กซึ่งต้องมีกฎเกณฑ์ออกมากำกับดูแลเช่นเดียวกัน

แม้ กทช.จะทำหน้าที่ชั่วคราวในการกำกับดูแลกิจการวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์โดยเฉพาะเรื่องวิทยุชุมชนที่เป็นปัญหาอยู่ในขณะนี้ แต่กล่าวได้ว่า กทช.ก็ได้พยายามคลี่คลายปัญหาที่เกิดขึ้นอย่างน้อยก็คือการระดมความคิดเห็นของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องและกำลังจะมีกฎเกณฑ์ออกมาในระยะเวลาอันใกล้นี้ ส่วนอนาคตจะเป็นอย่างไรคงต้องรอกฎหมาย พ.ร.บ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ และกำกับกิจการวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม ฉบับใหม่ที่กำลังอยู่ระหว่างการพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎรในขณะนี้

เครดิตข้อมูลจากหนังสือพิมพ์บ้านเมืองค่ะ